Ongeschreven regels
Omzien in verwondering
Je ontkomt er in mijn beleving niet aan om tijdens coaching trajecten stil te staan bij de ouderboodschappen die iemand heeft meegekregen. Ouderboodschappen zijn de zinnetjes die thuis regelmatig werden gezegd. Het zijn de huisregels die je meekrijgt en die je koestert als bijzonder waardevol of waar je soms je hele leven mee aan het knokken bent om ze los te laten. Vanuit een coachende rol kijk je in welke mate deze op overtuigingsniveau in het hier-en-nu nog een rol spelen. Mijn lieve moedertje zegt altijd als ik op vakantie ga: ‘Het is zo weer om jongen.’ Een tijdlang vond ik het een vervelende opmerking. Sta je op het punt een zorgeloze tijd tegemoet te gaan, lijkt het door zo’n opmerking ineens een kortere periode. Later ontdekte ik dat het haar manier is om aan te geven dat ze het fijn vindt als ik weer thuis kom. Ik had een opleidingssituatie nodig om diè betekenis door te krijgen in plaats van de zwaarmoedigheid die ik erin beluisterde. Waar opleidingen niet goed voor kunnen zijn. Mijn vakanties duren sindsdien langer.
Als je oordeelt, stop je met kijken. Toen ik niet per se anders dan anders wilde zijn in het contact met mijn ouders voelde ik me veel meer op mijn gemak en energieker, zo merkte ik. Het paradoxale is, dat je als persoon dus pas onderscheidend kunt zijn als je in staat bent je familietrekken te accepteren en je ouderboodschappen een plaats te geven. Des te meer acceptatie van je nestgeur, des te meer eigenheid. In organisaties kennen we op systemisch niveau hetzelfde mechanisme. Ongeschreven regels zijn de do’s en don’ts van een organisatie Ofwel: de manier waarop de dingen met elkaar worden gedaan. Deze ongeschreven regels bepalen het daadwerkelijke handelen van medewerkers. Voorbeelden van ongeschreven regels zijn: ‘je mag hier je eigen weg gaan’ of ‘breng alleen positief nieuws.’
In een organisatie met een ongeschreven regel als ‘geef je meerdere geen feedback’ zal een assertiviteitstraining waarschijnlijk weinig effect teweeg brengen. Er is in ieder geval vanuit de omgeving een sociale druk om vooral niets te zeggen en bijval of ondersteuning kan worden vergeten. Pas als deze ongeschreven regel boven water wordt gebracht en gezamenlijk wordt gedeeld en erkend, is de kans groot dat mensen elkaar functioneel gaan aanspreken. Oog voor ongeschreven regels is een belangrijk onderdeel van ontwikkeltrajecten. Daardoor kan allereerst het hele gedragssysteem, door de lagen van de organisatie heen, bloot worden gelegd en uitgangspunt worden voor de beoogde ontwikkeling of verandering. Daarnaast maakt deze kennis het mogelijk om trainingstrajecten effectiever in te richten, met blijvend resultaat in de praktijk.
Daarmee wordt kennis van ongeschreven regels een vliegwiel voor ontwikkeling:
1. Als een organisatie de eigen ongeschreven regels kent en ziet welke effecten deze sorteren, ontstaat er gezamenlijk inzicht en draagvlak om waar nodig ander gedrag te ontwikkelen.
2. Door de ongeschreven regels met elkaar te delen, het onzegbare te zeggen, ontstaat de ruimte om nieuwe en meer effectieve patronen met elkaar te gaan bouwen zonder in patstellingen terecht te komen.